दर्शनको अर्थ – अध्यात्मवादी वा आदर्शवादी दर्शन र भौतिकवादी दर्शन

दर्शनको परिभाषा

दर्शन भनेको जीवन र जगतलाई हेर्ने, वुझ्ने र व्याख्या गर्ने दृष्ट्रिकोण हो । प्रकृति र मानव समाजको भित्री आखा हो । यही आखाले हरेक वस्तुलाई हेर्ने, जाच्ने, वुभ्ने र सोही अनुरुप आफ्नो धारणा र जीवन व्यवहार निर्धारण गर्दछ । माक्र्सका शव्दमाः ‘हरेक साचो दर्शन आफ्नो समयको वौद्धिक सारतत्व र संस्कृतिको जीवन्त आत्मा हो ।’

दर्शन शव्दको उत्पती

ग्रीक भाषाको philos र Sophia (प्रेम र विवेक) वाट अंग्रेजीमा philosophy हुदै दर्शन शव्दको व्युत्पती भएको देखिन्छ । मानव दर्शन करिव पच्चीस सय देखि तिन हजार वर्ष अघि युनानवाट प्रारम्भ भएको हो । दर्शन शव्दको प्रथम प्रयोगकर्ता पाइथागोरस हुन भने आदर्शवादी दर्शनको जन्मदाता प्लेटो हुन ।

थेल्स प्रथम प्रकृतिवादी युनानी दार्शनिक थिए । यस अन्तरगत हेराक्लिट्स, पाइथागोरस र डेमोक्रेट्स लगायतका दार्शनिकहरुपर्दछ ।

हेगेल आध्यात्मवादमा आधारित द्वन्दवादी दर्शनिक थिए भने फायरवाख अधिभूतवादी भौतिकवादी थिए । माक्र्स भन्दा अघि थोमस मेन्जर, थोमस मोर, सेन्ट साइमन, चाल्र्स फुरिए र रोवोर्ट ओवेन लगायतकाहरु काल्पनिकसमाजवादी र मानवतावादी दार्शनिकहरु थिए ।

जर्मन शाष्त्रीय दार्शनिक हेगेल र फायरवाखको एकलकाटे द्वन्दवाद र भौतिकवादलाई फ्युजन गरेर कार्ल माक्र्सले द्वन्दात्मकतथा ऐतिहासिक भौतिकवादको अन्वेशण गर्नु भयो । उहाले दर्शनको वर्गीय सार्वभौमिकता अन्वेशण गर्नु भयो । ऐतिहासिक द्वन्दात्मक भौतिकवाद सर्वहारा वर्गीय दर्शन हो । योमाक्र्सवादी विश्वदृष्ट्रिकोण हो ।

दर्शनको क्षेत्र

जीवन र जगतको अन्तरसम्वन्ध, पदार्थ र चेतनाको अन्तरसम्वन्ध, प्रकृति र समाजलाई सञ्चालन गर्ने चालक नियमहरुकोअध्ययननै यसको क्षेत्र हो । प्रकृति र मानव समाज एवं चिन्तनका अभिनियमहरु, पदार्थ र चेतना विचको अन्तरसम्वन्धका क्षेत्रहरु र सत्य वावास्तविकताको ज्ञान एवं जीवन र जगतको विकास वा परिवर्तनका नियमहरुको समग्र पक्षनै दर्शनको क्षेत्र भित्र पर्दछ ।

दर्शनको भूमिका

मानिसलाई सा“चो कुरा वुझ्न, सही दृष्ट्रिकोण वा धारणा निर्माण गर्न, मानव समाज रुपान्तरणको लागि मार्गदर्शन गर्न, चिन्तनका आम नियमहरु लागु गर्न, पदार्थ र चेतनाको अन्तरसम्वन्धको अध्ययन गर्न र समाजको वास्तविकता वोध गर्नदर्शनको महत्वपूर्ण भूमिका रहेकोछ । सर्वहारा वर्गीय दर्शनले संसारलाई वुझ्न, व्याख्या र वदल्न संभव वनाएकोछ ।

दर्शनका मौलिक सवालहरु

चिन्तन र सत्ताको सम्वन्धको प्रश्न दर्शनशाष्त्रको मौलिक प्रश्न हो । पदार्थ र चेतना मध्ये कुन प्राथमिक हो भन्ने कुराको वकालत गर्दछ । विश्व वोधगम्य कि अज्ञेय छ भनेर निश्कर्षमा पुग्दछ । भौतिक अस्तित्व वा जगत र चेतना वा इश्वरको विचको सम्वन्ध निरुपण गर्दछ । भौतिकवादीहरुले पदार्थलाई प्राथमिक, अनादि र अनन्त हुनुको साथै यसैवाट चेतनाको जन्म हुने सच्चाईलाई पेश गर्दछन् ।संसार वोधगम्य भएको वकालत गर्दछ । आदर्शवादीहरु यसको विरोध गर्दछन् ।

दार्शनिक सिद्धान्तहरु

दर्शनमा आदर्शवादी र भौतिकवादी सिद्धान्त रहेकोछ ।

आदर्शवादी वा आध्यात्मवादी दर्शनः विश्व व्रम्हाण्ड ईश्वर, परमात्मा वा अदृश्य शक्तिवाट पैदा भएको, चेतना वा आत्मालाईसृष्टीको आदितत्व तथा पदार्थको अस्तित्व निर्धारक स्विकार गर्ने साथै संसारलाई वुझ्न नसकिने र अपरम्पार ठान्ने दर्शननैआध्यात्मवादी दर्शन हो ।

भौतिकवादी दर्शनः पदार्थलाई सृष्टीको आदितत्व तथा चेतनालाई पदार्थको विशिष्ट गुण मान्ने अनि संसारलाई वुझ्न, विश्लेषण गर्न र वदल्न सकिन्छ भन्ने दर्शननै भौतिकवादी दर्शन हो ।

आदर्शवाद

१, चेतना पहिलो वॉ प्राथमिक, चेतनाले स्वयम अस्तित्व निर्धारण गर्दछ ।

२, संसार अज्ञेय छ |

३, ईश्वर सर्बशक्तिमान, निराकार, नित्य, अविनाशी र सर्वव्यापि छन् ।

४, ज्ञान ईश्वरवाट प्राप्त हुन्छ ।

५, मानव संसार ईश्वरको रचना हो ।

६, आत्मा अमर रहन्छ, जीवनको पूर्व जन्म र पुनरजन्म हुन्छ ।

७, धर्मशास्त्रमा लेखिएका कुराहरु सत्य हुन ।

८, प्रतिक्रियावादी वर्गको हित र पक्षपोषण गर्दछ ।

भौतिकवाद

१, पदार्थ पहिलो वा प्राथमिक, पदार्थवाट चेतनाको निर्धारण वॉ विकास हुन्छ ।

२, संसार वोधगम्य वा ज्ञेय छ ।

३, ईश्वर कल्पना हो । आलौकिक र अदृश्य शक्ति छैन ।

४, ज्ञान को श्रोत व्यवहार हो ।

५ समाज वस्तुगत जगतको विकासको परिणाम हो ।

६, यसले विज्ञानमा विस्वास गर्दछ ।

७, पूर्व जन्म र पुनरजन्म हुदैन ।

८,सर्वहारा वर्गको हितको प्रतिनिधित्व र पक्षपोषण गर्दछ।